Circulariteit in partijprogramma's

Beste Muze,

Met de verkiezingen van 9 juni in aantocht willen we u graag wijzen op het belang van de circulaire economie bij het maken van uw keuze. De circulaire economie biedt oplossingen voor vele duurzaamheidsvraagstukken. Door te kiezen voor circulaire oplossingen, verminderen we de uitstoot van broeikasgassen en de afhankelijkheid van nieuwe grondstoffen. Dit is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor de economische onafhankelijkheid van bedrijven, waardoor zij beter bestand zijn tegen schommelingen in de wereldeconomie. Bovendien creëert de circulaire economie meer banen, vooral in de sociale sector, omdat deze arbeidsintensiever is.

Voor de meerwaardezoeker of twijfelaar heeft MUCE de partijprogramma’s geanalyseerd op het gebied van circulaire economie. We richten ons hierbij op hun toekomstplannen en houden geen rekening met wat de partijen in de afgelopen legislatuur hebben gerealiseerd of welke andere standpunten zij hebben ingenomen.

België is al een koploper in Europa op het gebied van recyclage. Dit is een mooie prestatie. Daarom heeft MUCE per partij een analyse gemaakt, gebaseerd op andere, efficiëntere stappen binnen de Ladder van Lansink, om de circulaire economie verder te optimaliseren. Heeft u behoefte aan een opfrissing over wat de circulaire economie precies inhoudt? Luister dan naar onze korte podcast.

Open VLD

Voor de partij “voor ondernemers” zijn de verwachtingen op het vlak van circulaire economie hooggespannen, daar dit model tal van opportuniteiten biedt voor ondernemers. Zoals de partij zelf aangeeft in hun programma is de toekomst circulair. Toch lijkt de hoofdfocus zich nog op recyclage te berusten. Naast een dwaling over circulaire arbeidsmigratie lijkt de partij weinig doordachte voorstellen te hebben om de circulaire economie op te schalen. 

Afvalbeleid in de vuilbak

Zo wordt voorop geschoven dat afvalenergiecentrales de toekomst zijn, maar het is niet duidelijk hoe dit overeenstemt met reeds bestaande en succesvolle wetgeving die het afval wil doen dalen en bijgevolg ook de reeds spelende vraag met zich meebrengt over welke verbrandingsoven voor restafval nog nodig zijn en welke kunnen sluiten. Bio-afval rechtstreeks voor energierecuperatie gebruiken is niet in lijn met de ladder van Lansink. Ondoordacht investeren in afvalenergiecentrales kan lock-ins creëren die vooruitgang oftewel preventieve stappen binnen de circulaire economie vermijden.

Productwetgeving vraagt standaardisatie

Terecht wil de partij de drempels in de afvalwetgeving wegwerken. Ook zijn er nog heel wat drempels op het vlak van productwetgeving; denk maar aan hoe producten het best worden ontworpen opdat ze zeker opnieuw kunnen worden gebruikt of gerecycleerd. Maar hier licht mee omspringen, zoals de partij voorstelt om de wetgeving hieromtrent te versoepelen, kan een pervers effect met zich meebrengen. De circulaire economie heeft nood aan standaardisatie opdat producten makkelijker herkend, ingezameld en gerepareerd kunnen worden om zo hergebruikt te worden. Een wildgroei aan uiteenlopende producten vermoeilijkt dit proces voor inzamelaars. Als producenten hier te vrij in worden gelaten, raakt de cirkel niet rond. Denk maar aan papieren verpakkingen met een plastic laag die nu op de brandstapel eindigen omdat ze niet gerecycleerd kunnen worden. Een ander mooi voorbeeld zijn de herstelprogramma’s waar organisaties zoals de Kringwinkels en bedrijven zoals B/S/H en Vandenborre mee bezig zijn. Uniformiteit van producten helpt het inzamel- en herstelproces.

Proeftuin of level playing field?

De tegenstelling wordt nog duidelijker in de ambitie om circulaire bedrijven te ondersteunen. Zo zouden reeds concrete industriële projecten toch nog eens in een regelluwe proeftuin mogen spelen met een voordelige lening op zak. Dit zijn eerder voorwaarden die je voor startende bedrijven inzet. Waar het interessant is om industriële processen circulair te maken, zit er in dit voorstel weinig focus. Subsidies geven heeft enkel nut als het met een gericht doel is. Gelukkig stuurt de partij de kmo’s een duidelijker signaal door overheden duurzaamheid sterker te laten doorwegen op openbare aanbestedingen.

Batterijen produceren of recycleren?

Er moet van de partij ook ingezet worden op batterijfabrieken, maar of hiermee bedoeld wordt dat ze waardevolle materialen uit inzameling willen recycleren of juist om Europees ontgonnen materialen te gebruiken voor die batterijen is niet duidelijk. In ieder geval staat de partij open voor de ontginning van kritieke materialen in Europa omwille van haar afhankelijkheid van andere landen. Het lot in eigen handen nemen willen ze doen door afval te verminderen, maar niet door zelf minder grondstoffen te gebruiken.

Statiegeld

De partij spreekt zich nu als enige partij duidelijk uit voor een digitaal statiegeldsysteem waarbij je de verpakking eerst scant alvorens weg te gooien in de vuilbak. Dit terwijl het systeem na de proefprojecten uit 2023 zich niet heeft bewezen door het verminderen van zwerfvuil en gebruiksvriendelijk te zijn voor de burger. Nochtans wordt dit gebruiksgemak wel aangehaald als hoofdargument. Hoewel de partij de hoge inzamelgraad van verpakkingen wil behouden, lijkt ze daarvoor niet te willen kiezen voor het gekende systeem dat reeds haar werking heeft bewezen, in lijn is met de werking van andere Europese landen en waarvan de consument al heeft aangegeven mee te willen doen. Innovatie lijkt voor deze partij altijd het antwoord. Dat innovatie een oplossing moet brengen voor een probleem, lijkt bijzaak.

N-VA

De N-VA erkent terecht de opportuniteiten die de circulaire economie met zich meebrengt. In tegenstelling tot andere partijen zoals Vooruit en PVDA, die verwijzen naar de grote industrie, schuift N-VA de maakindustrie naar voren. Een logische keuze daar deze sector beter geschikt is zich op middellange termijn aan te passen aan circulaire bedrijfsmodellen.

Circulaire economie opschalen door beleid

Als enige partij haalt ze aan de werking van het overheidsvehikel Vlaanderen Circulair te willen optimaliseren. Dit is een goed idee daar veel stakeholders zoals bedrijven en organisaties zich in de wandelgangen afvragen wat ze van deze instelling kunnen verwachten naast ronde tafels gefaciliteerd door consultants. De werking van dit overheidsorgaan scherper krijgen kan voor een multiplicatoreffect zorgen bij andere departementen en bedrijven.

Naar Frans voorbeeld willen ze op Europees niveau een verbod op vernietiging van onverkochte goederen bewerkstelligen. Dit zou een enorm grote impact kunnen hebben daar dit er indirect voor kan zorgen dat producenten hun verantwoordelijkheid beter opnemen en producten aan het begin van de keten ook beter ontwerpen.

Uitbreiden van de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid

Die producentenverantwoordelijkheid willen ze dan ook verder uitbreiden. Zoals het beleidsinstrument van de ‘uitgebreide producentenverantwoordelijkheid’ nu al bestaat voor afvalstromen zoals batterijen en elektro, wil de partij dit ook toepassen voor textiel, PFAS-houdende producten en meubels. Dit betekent dat producenten die deze producten op de markt brengen ook verantwoordelijk worden voor de inzameling en recyclage van het afgedankte materiaal. Door deze grote stromen aan te pakken, kunnen heel wat materiaalkringlopen worden gesloten. De aanpak om procedures om afval te verwerken te versoepelen is reeds een lang pijnpunt dat de Belgische staatsstructuur met zich mee heeft gebracht.

Holistisch circulair beleid

Ook pleit ze als enige voor een circulair watergebruik door de overheid eerst zelf het goede voorbeeld te laten geven. Met de droogte die klimaatverandering meebrengt, is dit strategisch ook interessant binnen het beleid rond klimaatadaptatie. De lijn wordt doorgetrokken door ook de Vlaamse voedselstrategie vanuit een circulair standpunt te bekijken.

Vooruit

Delen is meer dan een socialistische strategie

Bij Vooruit zijn er enkele hoopgevende beleidsvoorstellen omtrent de circulaire economie. Zo willen zij als enige initiatieven ondersteunen die delen bevorderen. Door deze circulaire strategie te ondersteunen kan veel materiaal en energiewinst worden geboekt, maar ook mensen dichter bij elkaar brengen. Daarnaast willen ze de sociaal circulaire economie verder helpen zodat kringwinkels, ruilpunten en lokale reparateurs verder kunnen. Ook spreken zij zich uit voor het gekende statiegeldsysteem om zwerfvuil aan te pakken.

Touwtjes terug in handen van de OVAM?

Interessant is dat zij aangeven dat de cijfers van de plastic inzameling en recyclage volledig onder verantwoordelijkheid van de OVAM moeten liggen en niet meer bij de verpakkingsindustrie zelf. Dit initiatief kan een van de vele discussies omtrent de inzameling van verpakkingen tussen de industrie, lokale besturen, inzamelaars en recycleurs overbodig maken en dus de circulaire economie bevorderen.

In lijn met de N-VA stellen zij ook voor om te sturen op een verbod van het vernietigen van textiel en elektronica.

Havens als gangmakers of achterlopers?

De partij stelt voor om verder in te zetten op moonshots waarbij consortia van onderzoeksinstellingen en industrie financiële injecties krijgen voor het ontwikkelen van doorbraaktechnologieën. Alvorens dit voorstel door te voeren, is het raadzaam om het succes van de vorige moonshots onder de loep te nemen. Terecht wordt ook binnen deze partij de kritieke rol van de haven aangehaald, maar hoe deze actoren worden ondersteund, is niet duidelijk. Nochtans zouden de havens een gangmakers rol moeten aannemen, dit terwijl ons onderzoek naar circulariteit in de haven van Antwerpen-Brugge wijst dat zij eerder een late volger zijn dan een early adopter op het vlak van circulaire economie.

De partij wijst terecht op de verantwoordelijkheid van producenten, maar verder dan reeds bestaande Europese initiatieven rond greenwashing, ecodesign en herstel worden geen beleidsinitiatieven voorgesteld.

Groen

Groen heeft haar huiswerk gemaakt als het aankomt op de definiëring van de circulaire economie, maar daar blijft het dan ook bij. Voorbij recyclage wijzen ze op het belang van de impact op de planeet verkleinen door minder materialen te verbruiken en materialen langer te gebruiken. De link naar de potentiële jobs die de circulaire economie meebrengt, wordt ook benoemd. Jammer genoeg vertaalt zich dit niet naar concrete beleidsvoorstellen. Naast de reeds bestaande Europese initiatieven waar zij vaak aan het touw trekken zoals wetgeving rond herstel (Right to Repair), productontwerp (Ecodesign for Sustainable Products) en een kader voor grondstoffen (Critical Materials Act) zijn er geen vernieuwende beleidspunten. Op strategisch niveau wijst de partij op twee interessante zaken. Ten eerste moet de niet-duurzame ontginning van grondstoffen uit andere landen worden voorkomen. Ten tweede moeten de havens een motor worden voor de circulaire economie, maar hoe dat dan zou gaan, blijft uit.

PVDA

De PVDA wil ook inzetten op circulaire economie, maar stelt geen concrete beleidsinitiatieven voor. Net als Groen hebben zij het over het “verwerpen van groen neokolonialisme met betrekking tot grondstoffen” maar de uitwerking hiervan blijft uit. Terecht duiden ze wel de bouwsector aan om beter in te zetten op hergebruik. Gezien de impact van bouwmaterialen op het klimaat is dit een interessante keuze.

CD&V

Bij CD&V is het geloof en begrip van de ciruclaire economie duidelijk. Terecht wordt deze economie aangehaald om de autonomie van Vlaanderen te vergroten door de afhankelijkheid van grondstoffen te verlagen alsook als kans voor de creatie van lokale werkgelegenheid. Zij wijzen dan ook op de bewustmaking van bedrijven om minder materialen te gebruiken door in te zetten op circulaire bedrijfsmodellen. 

In tegenstelling tot Open VLD die voor versoepeling wilt gaan, wijzen zij op Europees niveau juist voor minimumeisen voor productnormen om duurzaamheid te garanderen.  In overeenkomst met Open VLD gaan zij ook voor de voorbeeldrol van de overheid om in aanbestedingen te gaan voor circulaire economie, zeker voor de bouw. Net als Vooruit en N-VA willen zij ook de e-commerce verduurzamen. 

Aandacht voor de consument wordt ook duidelijk daar zij deze ook willen sensibiliseren hun materialenvoetafdruk te verlagen door in te zetten op gebruik in plaats van bezit

Als enige benut de partij het potentieel van de bio-economie ten gronde door biomassa en biologisch afval te gaan valoriseren in de bijvoorbeeld de farmaceutische-, bouw-,  en landbouwsector. 

Concluderend heeft de partij een goed begrip van de circulaire economie, de rollen van de actoren hierin en het potentieel van verschillende sectoren. Daar MUCE sensibilisatie toejuicht, is het zoeken naar concrete beleidsvoorstellen naast het steunen van Europese initiatieven. 

Vlaams Belang

Ondanks dat een circulaire economie wel binnen de visie van Vlaams Belang zou passen, wordt hier niet over geschreven.

Een toekomstig regeerakkoord

Dit was een analyse op basis van partijprogramma’s waar specifiek over circulaire economie wordt gesproken. Het zou goed zijn moesten de partijen de circulaire economie echt willen doen bloeien door een concreter en holistisch plan uit te werken. Rekening houden met natuur & klimaat (ziekieskompas Natuurpunt), sociale tewerkstelling (zie kieskompas Herwin) en inclusie (zie kieskompas sociale organisaties) zijn hierbij ook belangrijke aspecten. 

Gelukkig zijn de meeste partijen het wel eens dat de circulaire economie een grote opportuniteit is. Daar de circulaire economie ook kan worden opgeschaald door andere aspecten te bevorderen binnen bijvoorbeeld het onderwijs, het hervormen van het belastingstelsel, de sociale economie, de inzet voor de bescherming van ons klimaat en behoud van natuur, alsook zorgen voor een inclusieve samenleving.